|
Бырдьа бытык,
Сээркээн Сэһэн,
Кыһыл төбө,
Кырдьаҕас тойонум,
Этэр тылбын
Икки иэдэскэр
Илдьэ сылдьар
Истигэн сэргэх куйаар кулгааххынан
Истэ сэргэдэлээн турууй!
Өрбүт күөспүн
Үлүннэрэн тоҕор буолаайабын!
Аал уотум,
Умуллар-сөҕүрүйэр диэни билбэккэ,
Өрүү күөдьүйэ убайа* тураарыый!
Чэй эрэ!
Толугурдаах торбуйаҕы
Тоҥорон өдөрөр буолаайаҕын,
Тааҕалаах убаһам
Далыгар хахсык өлүү буолан хаптайбатын;
Кэнчээри ытчаппын тэкитэ турууй,
Үс үйэ тухары
Үллэр дьолбут-соргубут
Өрөгөйдүү-үүнэ туруохтун,
Алаас эбэ хотунум
Алла таммалыы турар
Араҕас илгэтэ
Өрүү эчэйбити эмтии турдун,
Ыалдьыбыты төннөрө,
Үтүөрдэ туруохтун!
Аан дойдум иччитэ,
Аан Алахсын Хотун эмээхсин,
Үтүө алгыскын
Үрдүбэр сүктэрэн көрүөххүн
Төһөлөөх буолуоҕай», — дии турбута.
(Ноо!)
Ол кэнниттэн
Өйдөөн-дьүүллээн көрбүтэ:
Аҕыс салаалаах
Аар хатыҥ
Аллараа салаатын быыһыттан
Саннын байаатыгар диэри түһэр
Арыы саһыл астаах
Эмээхсин дьахтар
Эмийин кэрэтигэр диэри
Быган тахсыбытын,
|
сивобородый мой,
говорливый Сээркээн Сэсэн,
красноголовый
почтенный старец мой,
в мои слова
большими чуткими своими ушами,
по обе стороны твоих щек
примостившимися,
внимательно вслушайся!
Кипящему котлу моему
через край пролиться не дай,
священный очаг мой,
не зная, что такое потухнуть, угаснуть,
вечно гори же ярким пламенем!*
Ну, давай же!
[почтенная Аан Алахсын Хотун,] и шелудивому теленку
от холода пасть не дай,
и запаршивевшему жеребенку
от сухотки в загоне пасть не дай*.
потомству моему размножиться дай!
Пусть на три века
умножающееся счастье-благополучие наше
увеличивается-возрастает,
пусть мой алаас-бабушка
вечно источает капли
божественного илгэ,
которое хворого — вылечит,
увечного — исцелит,
поставит на ноги!
Дух-хозяйка изначальной страны*,
почтенная Аан Алахсын Хотун,
свое доброе благословение
на плечи мои возложив,
не благословишь ли!» — сказал.
(Ноо!)
Затем
стал внимательно вглядываться:
как только из-под нижних ветвей
восьмиветвистой
священной березы
старая женщина
с пожелтевшими волосами*.
ниспадающими до лопаток,
по соски грудей своих
было высунулась —
|
|
Сүүрэн тиийэн,
Эмийиттэн икки төгүл
Эҕирийэн ылан баран,
Үсүһүн эҕирийээри гыммытын
Уолугуттан ылан тиэрэ анньан кэбистэ.
"Улуу хаарахан,
Обороро тоҕо кытаанаҕай", — диэтэ.
Ол кэнниттэн
Хаҥха дьолуо ыҥыырыгар
Харалдьыктан көппүт
Хара улардааҕар хапсаҕайдык
Хатана түһэн баран,
Токутар улар курдук
Чоноччу олорон кэбистэ,
Күлэр уодьуганын
Көлөһөтүн булан,
Көннөрү тутан,
Куус гына кымньыылаан,
Уохтаахтык айаннаан киирэн барбыта.
(Ноо!)
Көҥүтэ тэппитэ —
Күөл онно буолан чөҥөрүстүлэр,
Сыгынах мастары сыыйа тэппитэ —
Сырҕан эһэ буолан сырсыбыттара,
Эмэх мастары эмтэритэ тэппитэ —
Эбээн эмээхситтэрэ буолан
Энэлиһэ хаалбыттара.
Ол курдук уохтаахтык айаннаан,
Тоҕус уордаах этиҥ сирдьиттэнэн,
Сааллар чаҕылҕан арчыланан,
Үүнэр мас таҥнары сыыйыллар
Айанын айаннаабыта.
Күһүҥҥүтүн өксүөнүнэн билэн,
Сааскытын хахсаатынан билэн,
Сайыҥҥытын самыырынан сабаҕалаан,
Кыһыҥҥытын кырыатынан кыйдаран,
Субу курдук айаннаан,
Тымныы хонугу хонон,
Дьыбардаах айаны айаннаан испит.
(Ноо!)
Ол кэнниттэн
Дойду баһа,
Тоҥус киһи
Туут хайыһарын баһын курдук
Таҥнары хайыастан
|
он подскочил проворно
и, к ее груди припав,
дважды всосал [молока],
когда в третий раз попытался,
она, за грудки его схватив, прочь откинула.
"Великое чудище*
сосет-то как крепко!" — сказала.
После этого
[Могучий Эр Соготох] проворней, чем черный глухарь,
взлетевший с проталины,
в крепкое гладкое седло
ловко вскочил,
словно токующий глухарь,
откинув голову, горделиво уселся,
веселых удил
колечки найдя,
крепко [их] натянул,
плетью коня хлестнув,
стремительно в путь пустился.
(Ноо!)
Выбоины от копыт коня
в ложа круглых озер превращались,
вывороченные коряги,
свирепыми медведями оборотясь, разбегались,
деревья, в труху рассыпавшись,
тунгусскими старухами оборотясь,
причитая, позади оставались.
Вот так — стремительно мчась,
девятью грозными громами ведомый,
сверкающей молнией сопровождаемый,
так, что растущие деревья следом стелились, —
свой путь он продолжал.
Осень по ненастью узнавая,
весну по заморозкам ощущая,
лето по дождю определяя,
зиму по инею распознавая, —
вот так свой путь продолжал,
студеные ночи коротая,
в лютый холод не останавливаясь, путь продолжал.
(Ноо!)
После этого
[туда], где край земли,
подобно концу лыжи-туут
тунгуса-охотника,
загибаясь,
|
