Кырыыстаах кыраабытын курдук...

Версия 17:44, 11 июля 2007

Идэлги (Скрябин Василий Васильевич) КЫРЫЫСТААХ КЫРААБЫТЫН КУРДУК… Сэhээн

Как будто кто-то проклял… Повесть

Миитэрэй Сэмэнэбис бүгүн эрдэ турда, онуһу бүтэрэр уолугар куораттан оскуола баалыгар кэтэр саҥа көстүүм уонна түүппүлэ атыылаһыахтаах. Төһө да олох ыараханын, үп-харчы кэмигэр кэлбэтин иһин, хас биирдии төрөппүт оҕото атыттартан итэҕэс таҥастаах буолуон баҕарбат. Ол иһин сорох ардыгар кыһалҕаттан сыл тахсыбыт ынахтарын, кыстаабыт сибиинньэлэрин туттарга күһэллиилэрэ да баар буолааччы. Махсыымаптар бу үөрүүлээх бэлиэ күҥҥэ эрдэттэн харчы ууруммуттара. Сиэнньэ оскуоланы үчүгэйдик үөрэнэн бүтэрэн эрэр, аҕатын курдук хирург буолуон баҕарбат, суут-сокуон үлэһитэ буолар санаалаах. Кыыстара Ньургуу сэттис кылааһы бүтэрдэ, ийэтин Татыйаана Романовнаны солбуйан биология учуутала буолуом диир. Дьиэлээх киһи таһырдьа тахсан, ампаартан муус уутун биэдэрэҕэ кутан дьиэҕэ киллэрдэ уонна чаанньыгы уунан толорон, оргутаары уокка холбоото. Ол кэннэ спортивнай суумкатын, паспорын уонна харчытын булунна. Суунан, тараанан, бэҕэһээ киэһэ бэлэмнэниллибит таҥаһын таҥныар диэри кэргэнэ Татыйаана күөрчэх ытыйа охсон, сарсыардааҥҥы аһылыгы остуолугар тардыбыт. Эр киһи үүттээх итии чэйи сыпсырыйан иһэ-иһэ, килиэбин моонньоҕонноох күөрчэххэ оймоон ыла-ыла, сып-сап аһыы олордо. Ол быыһыгар кэргэнин таптыы көрө-көрө, бу киһиэхэ биирдэ бэриллэр кылгас олоххо үчүгэй дьахтарга таба тайанан, бэрт иллээхтик олороллоругар дьылҕатыгар махтана санаата. "Икки оҕотун күн күбэй ийэтэ, таптыыр уонна ытыктыыр кэргэнэ, толбонноох суһуохтаах, кэрэ сирэйдээх, сытыары-сымнаҕас майгылаах талыы-талба Татыйааната, көрдөххө аргыый аҕай сылдьар курдугун да иһин, дьиэ иһинээҕи үлэни бүтэрэоһоро охсубут буолааччы. Ол быыһыгар оҕолоругар уонна кэргэнигэр туохха эрэ көмөлөһөр, тугу эрэ сүбэлии-амалыы охсор, таҥастарын-саптарын бэрийэр. Бүгүн эмиэ Миитэрэйин кытта тэҥҥэ туран, бу аһата уонна атаараары олордоҕо. Аны сорох дьахталлар күннэтэ түүн тэлэбиисэр киинэтин көрөн утуйбаттар уонна сарсыарда кыайан туран быстыбаттар. Эгэ эр киһи эрдэ туран ханна эрэ айанныырыгар, бултуу барарыгар кыһаллыахтара дуо? Суох... Бэркэлээтэҕинэ, эрдэрэ сарсыарда аһыыр аһын киэһэ бэлэмнээн, халадьыылынньыкка угаллар, тиэрмэскэ итии чэйи кутан кэбиһэллэр",— Миитэрэй уһуннук ону-маны саныы олорор солото суоҕа, аһыы охсон, бараары таҥна турдаҕына, кэргэнэ Татыйаана таҥаһын-сабын көннөрө, соппута буола сылдьан:

— Доҕоор, үчүгэйдик сырыт... көстүүмнүн уонна түүппүлэҕин үчүгэйдик көрөн ылаар. Аны чэпчэки эрэ диэнҥин

эргэрбит муоданы дуу, хаачыстыбата суоҕу дуу ылан кэбиһээйэҕин, — диэн сүбэлиир уонна сэрэтэр.

— Сөпкө этэҕин, маҕаһыыҥҥа үчүгэй табаар аҕыйах, оттон баһаарга албынныыры улахаҥҥа уурбаттар. Хата, тыа

киһитэ сордооҕу оннук албыннаатыбыт, маннык кыайдыбыт диэн айаҕаланыахтара. Чэ, пока, киэһэ сөпкө кэлэ сатыам,

— эр киһи кэргэнин кууһан ылан иэдэһиттэн уураан "чоп"

гыннарар уонна таһырдьа тахсар. Халлаан ып-ыраас, кыырпах да саҕа былыт баара көстүбэт. Күнүһүн куйааран сырылатар чинчилээх. Дьон ситэ-хото тура илик буолан, массыына тыаһа аҕыйах, киһисүөһү уулуссаҕа көстүбэт. Миитэрэйдээх Майаттан Төҥүлүлүүр суол илин өттүгэр ойууру солоон, саҥа дьиэ туттан киирбиттэрэ үһүс сыла. Хайа саха киһитэ сайын барахсаны ахтыбат, сайын саҥаспыт кэлэрин кэтэспэт буолуой? Сайын саха олоҕун салайар, саха олоҕун саргылыыр, саха олоҕун сарсыҥҥылыыр. Самаан сайын салаллан, от-мас муҥутуу ситэн, тупсан аҕай турар. Чаҕылхай сырдык от күөҕэ өҥнөөх сиппит мутукча дыргыл, киһини туймаарытар сыта-сымара саха киһитин этигэр-хааныгар сайа охсон киирэн, сүрэҕин-быарын быллыгыратар, кутун-сүрүн долгутар. Онуоха эбии сарсыардааҥҥы салгын ырааһа, сөрүүнэ эчи үчүгэйин...

Миитэрэй эмчит буолан, күннэтэ балыыһа эмп сыттаах

салгынынан ыынар. Сарсыардаттан киэһээҥнэ диэри, үксүн биирдэ да олоро түһэн ылбакка, сынньанан сыта түспэккэ үлэлиир. Нэһилиэктэртэн эппэрээссийэлэнээччи, бэрэбиэркэлэ- тэ кэлээччи кэмэ суох элбэх. Сыллата доруобуйабыт айгыраан, алларыйан, араас ыарыыбыт элбээн иһэрэ дьиксиннэрэр. "Былыргы дьон, төһө да сайдыыта суох, билиҥҥинэн хаалынньаҥ олоххо олордоллор, доруобуйалара маннык буолбатах этэ. Онуоха салгын ырааһа, үрүн ас, ордук суорат уонна кымыс дэлэгэйэ, эмис сылгы этэ элбэхтик сиэнэрэ быһаарар суолталаннаҕа. Эбиитин сатыы хаамыы, илии үлэтин эрчийиитэ-эрийиитэ, сарсыарда эрдэ туран күн күүстээх уотун эттэригэр-хааннарыгар иҥэрэн күүһү-күдэҕи эбиниилэрэ, ыраас салгынынан сайа тыыныылара доруобуйалара тупсарыгар туһалаабыттара чахчы. Билигин үлэ-хамнас үлүскэнигэр, көр-көрүдьүөс көҕүтүүтүгэр тэптэрэн, утуйар уу минньигэһин, сылааны таһаарар сынньалаҥы дуоһуйа билбэккин. Оччоҕо тугу эрэ булуохха, айыахха уонна ситиһиэххэ сөп. Наҕылыйбыттар, хаамыылара бытаарбыттар, сарсыҥҥыга хаалларан испиттэр аныгы олоҕу кытта тэҥҥэ хаамсыбаттар", — дии саныы истэ. Эдэрчи киһи эрчимнээхтик хааман-сиимэн, Төҥүлүлүүр суолга тиийбитигэр, төрөөбүт-үөскээбит улууһун киинэ, уонча сыл үлэлээбит Майата, ытыска уурбут курдук нэлэс гына түстэ. Хараҕар таас дьиэлэртэн "Үрүн дьиэ" уонна "Санта-Барбара" кылбайан, кынтайан тураллара тута харахха быраҕылыннылар. Төрөөбүт-үөскээбит дойдун уонна табыллан үлэлии-хамсыы сылдьар сириҥ сайдыытынан алыс, тупсаҕайынан туйгун да буолбатар, ханнык да омук киһитигэр, биллэн турар, ол иһигэр сахаларга эмиэ, хаһан баҕарар күндүркэтийэн көстүө, бэйэтигэр тарда туруо буоллаҕа... Миитэрэй Сэмэнэбис сыыры таҥнары түһэн, Аммалыыр суол быһа охсуутун таһыгар тохтоон, уна-хаҥас хайыспахтаата. Харытын чаһытын көрбүтэ, алта аҥаар чаас буолбут. Хааман иһэн санаабыт санаатын саба быстан, Аммалыыр суолу кэтиир аатыгар барда. Бу ырыынак кэмигэр, үйэтигэр диибит дуу, олохпут-дьаһахпыт тосту уларыйда, атын хайысхаланна. "Үчүгэй куһаҕаннаах, куһаҕан үчүгэйдээх" дииллэринии, айанныыр арыый "чэпчээн" турар. Урукку курдук массыыналаахтары эккирэтэн ааттаһар-көрдөһөр аҕыйаата, аны массыыналаахтар харчыланаары, күн-түүн ыарыы турар массыына уматыгын атыылаһалларыгар эбинээри, айан киһитин аараттан ылар буолан тураллар. Бэл Бэстээххэ теплоход тохтуур сиригэр киирэн, "ким Майалыыр баарый?", "ким Төҥүлүлүүр баарый?" диэн көрдөөн туран тиэйэллэр. Үгүстэр киһи сөбүлэһэр сыаналаахтар, аны урукку курдук ыалын даҕаны босхо тиэйэр киһини булбаккын. Ырыынак...

Маайыскай уулуссанан биир кыһыл "Жигули" массыына

иһэрэ көһүннэ, Миитэрэй: "Бэстээхтиирэ буолуо", — диэн иһигэр эрэнэ турдаҕына, кырдьык-хордьук массыыната ханас уоттарын чыпчыҥнатан туораата. Илиитин уунан куоластыырын кытта, суол уҥа кытыытыгар тахсан тохтоото. Бэрт кылгастык кэпсэтэн, Бэстээхтиирин билэн, айанын иһин төлүөх буолан, кэлин олоххо киирэн олордо. Уруулга олорооччу саас ортолоох, дьоһуннук туттубут киһи, аттыгар сэргэх сэбэрэлээх, бэрт мааны таҥастаах эдэр дьахтар уот кыһыл куударалаах баттаҕа саннын байаатыгар охсуллан, хара ачыкылаах маҥан сирэйэ туртайан олорор. Киһи киирбитигэр соччо кыһаммакка, тугу эрэ күө-дьаа кэпсэтэллэр. Миитэрэй Сэмэнэбис, суолга уһуннук турбакка массыынаҕа түбэһэн, куоракка киирбит саҕа сананан, уоскуйа быһыытыйда. Маҥнай күлэр-үөрэр, ол быыһыгар массыынаны ыытан иһээччигэ сыстаҥнаан ылар дьахтар баттаҕар хараҕа хатанан, таах олоруохтааҕар ону-маны саныы истэ: "Тоҕо саха кыргыттара, үтүөлээх үлэһиттэр, бэл сааһырбыт түс-бас салайааччылар, хотун-хаан дьахталлар баттахтарын кугас, хараҥа кыһыл гына кырааскаланаллара буолла? Мин саныахпар, саха нарын-намчы кыыһа хара долгуннурар суһуохтааҕа, оҥоһуулаах куудара баттахтааҕа туох куһаҕан- нааҕый? Айылҕа айбытын алдьатар сыыһа сыаналаныан сөп. Арай биһиги үөрэнэр кэммитигэр университекка саҥа үөрэнэ киирбит тыа кыргыттара сахалыы сатаан саҥарбатаҕа буолан, киэҥ сиргэ куоракка киирэн сайдыбыт саҕа сананан, нууччалаан муннаналлара. Оччолорго, коммунистическай партия "таба суолунан салайар" кэмигэр, наһаалыыр да эбиттэр, автобуска бэйэ икки ардыгар сахалыы кэпсэттэххэ: "Тоҕо бэйэҕит тылгытынан баллыгыраһаҕыт, эһиги эрэ айаннаан иһэҕит дуо?" — диэн толоостук сэмэлээн киирэн бараллара... Куорат сахаларын оҕолоро сахалыы санарбат буолбуттара, киһи кыһыйыах: "По-вашему не понимаю", — диэн киэн туттубуттуу сыыбырҕаһаллара. Сахаларыттан сааталлара... Оттон билигин, ханнык баҕарар омук, ол иһигэр саха, сайдар суолун төрөөбүт төрүт тылынан ыччатын үөрэтиинэн, культуратын, искусствотын уонна литературатын ийэтин эмиийин үүтүн кытары бииргэ иҥэрэн иитиини саҕалаабыт кэмигэр, туох буоллубут? Эмиэ саатабыт, сайдыыга "тардыһа сатыыбыт" дуо?" Эмискэ массыына көлөһөлөрө суол куоһааҕар охсуллан, аралдьыйан ылла эрээри, санаата салҕанна: "Ээ, чэ, ол миигиттэн ыйытан олох олоруохтара дуо эрээри, саныыр санааҕа баппат быһыы быһыылаах. Омук кэргэннээх да саха дьахтара тоҕо баттаҕын кырааскалана сатыырый? Атын омугун билэ-билэ таптаан ылбыт киһи ол кини дьүһүнүн тоҕо олуйсуой-моһуйсуой? Чэ, ити хааллын, аны сииһит эмээхсин курдук буолан бараары гынным дуу?" — дии санаан, сэмээр дьонун кэпсэтиилэрин иһиллээтэ. Дьоно кэргэнниилэрин, куораттан чэпчэкитик ас-таҥас атыылаһан тахсар санаалаахтарын, ону тыаҕа таһааран ыарахан сыанаҕа атыылыыр баҕалаахтарын таайда. Эр киһи аҕыйах саналаах, кыра тэрилтэ салайааччыта эбит, дьахтар санарбыт-инэрбит, сытыы-хотуу, барыны бары билбит-көрбүт буолан иһэр. Кини эргинэр эбит. Ити сөп ээ, хамнас урукку курдук ый аайы кэлбэтин кэннэ, тугунан эмэ дьарыктаныахха, аһаан-таҥнан олоруохха наада буоллаҕа. Сүөһүтэ-аһа суох, хас да ыйдаах хамнаһын кыайан аахсан ылбатах үлэһит килиэп да ылар харчыта суох хаалла. Хата, пенсия ый аайы кэмигэр кэлэр буолан, сорох эдэр ыаллар пенсионер ийэлэрин-аҕаларын моонньугар олорбуттара ыраатта. Онон "кырдьаҕаһы хааһахха хаалыы сылдьан сүбэлэт" диэн өс хоһоонун кыратык уларыта тутан, "кырдьаҕаһы хараҕыҥ харатын курдук харыстаа, оччоҕо харчытынан аһыаҥ-таҥныаҥ" дэһэр буоллулар. Ол эрээри эдэрдиин-эмэнниин эргиэнинэн эрэ үлүһүйдэхпитинэ, киммит үлэлиир, уйгуну-быйаҥы уһансар? Үүппүт-сүөгэйбит үрэхтии сүүрүгүрэр, эппит-арыыбыт дэлэйэр? Хайа, аны таҥаспыт-саппыт, араас туттар табаарбыт, дьиэбит-уоппут хантан баар буолан иһэр? Правительство сотору-сотору уларыйара тохтоон, үлэһит киһи үлэтин иһин үгүөрү соҕус төлөбүрү кэмиттэн кэмигэр ыларын ситистэҕинэ, иэһэ-күүһэ төлөннөҕүнэ, санаата саҥалыы салаллан, үлэ эмиэ күөстүү оргуйан хамсааһын тахсыа этэ буоллаҕа дии. Урут биир баартыйа баһылаан-көһүлээн, ууга-уокка түһэрэн, талбытынан дьаһайан олорбут буоллаҕына, аны дэмэкэрээтийэ кэмигэр олус элбэх баартыйа баар буола оҕуста. Олор баһылыктара баһылыыр-көһүлүүр оруолланаары, салалта салайарыгар саптар суорҕанын бэйэлэригэр хото тардан ылаары тулаһан, эт-тирии баранна, киҥ-хаан хойунна. Хомуньуустар баартыйалара былдьаппыт балаһыанньаларын ылаары хампаанньалаһыыттан, сирэйэ-хараҕа суох кириитикэнэн илбиһирииттэн, президент уонна правительство уураахтарын, дьаһалларын утарсартан атынынан дьарыктамматылар. Били нуучча улуу үгэһитэ Иван Крылов суруйбут "Лебедь, щука и рак" диэнин курдук, биир санааны ылымматахха, туох туһа тахсыай? "Жигули" ахсым айана түөрт көс кэриҥэ сири өр гыммата, Аллараа Бэстээххэ тиийэ оҕустулар, биэрэккэ киирээри бырааны аргыый түһэн истилэр. Улуу Өлүөнэ Эбэ Хотун киэҥ нэлэмэн иэнэ үрүҥ көмүс курдук килбэйэн көһүннэ. Быйыл сааскы халааҥҥа хаатын таһынан баран, илин эҥээр кэриискэ быраан тэллэҕэр тиийэ киэптии анньан турдаҕына, намыһах арыы талахтарын төбөлөрө эрэ быгара, ханнык да бэйэлээх улуу өрүстэр биэрэктэригэр төрөөбүт араас омук дьоно сөҕө-махтайа, дууһаларынан долгуйа көрөн эрдэхтэрэ. Эбэ барахсан билигин да тот эбит, хаатын киэптии уулаах, арыылар көҕөрбүт талахтара күөгэлдьиһэ хамсыыллар. Паром таһыгар тохтообуттара, Миитэрэй сыананы билэр киһи быһыытынан, сиэбиттэн тирии кумааһынньыгын таһааран, уоннуу солкуобайдаах түөрт кумааҕы харчыны туттаран кэбистэ. Киһитэ саҥата суох ылан, сонун уолугун сиэбигэр угунна. Теплоход балачча ыраах соҕус үрүҥ хопто курдук кылбайан иһэр эбит. Миитэрэй аргыый аҕай биэрэги кыйа хааман, дебаркадерга чугаһаата. Ол аттыгар мотуоркалаах икки луотка турар: биирдэстэрэ — кылгас куорпустаах, атына — улахан, 7-9 киһини биирдэ ылар, ойоҕоһугар "Волга" диэн суруктаах. Киниттэн биир эдэр нуучча уола ыстанан тахсан, куораттыырга ыҥырда. "Кырдьык даҕаны, күнүнэн сылдьар киһиэхэ хас биирдии чаас былдьаһык, барсыахха",— дии санаан, мотуоркалаах луотка тумсугар ыстанан тахсан иһирдьэ киирдэ. Кининэн эрэ итэҕэстийэн турбуттуу мотуорка собуоттанан бөтүгүрүү түстэ, биэрэккэ илии-атах буолан көмөлөһө сылдьар уол быалаах дьаакыры, луотка тумсугар баар хаппаҕы аһан, иһирдьэ уган биэрдэ. Мотуорка кэннинэн аргыый аҕай бара түһээт, тус хоту эргиллэн аргыый айаннаан барда. Хаһаайын бириһиэн сабыыны саба тардан, тиһиликтэрин тимэхтэтэлиирин кытта, мотуорка улам-улам түргэтээн барда. Күүстээх мотуордаах луотка бэрт түргэнник кыаҕын ылан, ууттан өрө дыгдас гынаат, кынаттаах курдук көтөн истэ. Улуу Эбэ иэнэ төһө да налыйан, наскыйан сыттар, кэмиттэн кэмигэр кыра долгуннары кынатынан быһыта охсуталаан, тилигирии мөхсүтэлээн ылаттыыр. Ол аайы дол- гун сырдык таммахтара омуннаахтык күдээрис гына ыһыллар. Аҕыйах мүнүүтэнэн дьоллоох Дьокуускай куорат таас дьиэлэрин талба таһаалара күн уотугар кылбайан көһүннүлэр. Миитэрэй өрүс пордуттан 15-с нүөмэрдээх автобуһунан Ленин аатынан болуоссакка кэлэн түһээт, чаһытын көрбүтэ, тоҕус аҥаар буолан эрэр эбит. "Маҕаһыыннар 10 чааска аһыллаллар, онон киоскаттан туохта эмэтэ ылан, манна болуоссакка олорон ааҕа түһүөххэ", — дии санаата. "Саха сирэ" бүгүнчгү уонна "Чолбон" саҥа нүөмэрдэри атыылаһан, болуоссакка фонтан таһыгар турар ыскамыайкаҕа кэлэн олордо. "Саха сирэ" бу халыҥ таһаарыыта балачча сэргэх суруйуулардаах. "Чолбону" арыйталаата, Николай Лугинов "Чыҥыс Хаан ыйааҕынан" диэн романын булан, сирэйэ-хараҕа биллэ сырдаата. "Бу тугуй, Николай Лутинов историческай темаҕа киирсибит дуу? Чыҥыс Хаан буолан... олус да ырааҕы хаһыспыт. Ол эрээри сөп ээ. Далан "Тыгын Дархан" диэн романа олус астыктык суруллубут айымньы, аныгы сахалар былыргы олохпут төрдүн-төбөтүн кытта син билистэхпит",— диэн саныы-саныы, сурунаалга атын ханнык айымньылар бэчээттэммиттэрин көрүтэлээтэ. Ол кэннэ "Чыҥыс Хааны" иккиһин булан ааҕан барда. Улам-улам былыргы монголлар историяларыгар тартаран, чаас аҥаара олорбутун билбэккэ хаалла. Уон чаас буолбутун көрөн, сурунаал хаһыс сирэйигэр тиийбитин илииһи бүк тутан бэлиэтээн, суумкатыгар угунна. Сахаҕа орто уҥуохтааҕынан ааҕыллар киһи киэҥ-киэҥник хардыылаан "Дом торговли" маҕаһыыҥҥа тиийдэ. Дьон саҥа иһирдьэ киирэн эрэр эбиттэр. Наадалаах салаатын булан, көстүүм бөҕөтүн сыымайдаата да, уолугар сөптөөҕү булбата. Үксэ улаханнар, киэҥнэр. Оттон атах таҥаһын салаатыгар киһи тала сатыыра да суохха дылы, бэрт аҕыйах көрүҥнээх түүппүлэ баар да, олус боростуойдар, көстүүлэрэ суохтар... Миитэрэй тугу да атыыласпакка, аны "Манчаары" маҕаһыыҥҥа төннөргө сананна. Саха Республикатын прави- тельствотын уоту тулуйумтуо үрүҥ кирпииччэнэн тутуллубут дьиэтин таһынааҕы автобус тохтобулугар тиийдэ, ити кэмҥэ кэлэн тохтообут 4-с нүөмэрдээх автобуска дьылыс гынна. Бу автобуһунан "Найрамдал" маҕаһыын таһынааҕы тохтобулга түһэн, сатыы "Манчаарытыгар" тиийдэ. Манна кини уолугар сөптөөх көстүүм арааһа баар эбит. Татыйааната уонна уола Сиэнньэ хара дьүһүннээх, 46-с кээмэйдээх уонна 4-с оруостаах диэбиттэрин өйдөөн, икки тус-туспа суол таҥастан тигиллибит көстүүмнэри сөбүлүү көрдө. Хайатын талыан быһаарымына турдаҕына, биир үрдүк унуохтаах, тэрбэччи көрбүт киэҥ харахтаах атыыһыт саха кыыһа кэлэн:

— Бэйэҕэр көстүүм ылаҕын дуо? — диэн сэмэйдик ыйытта.

— Суох... оскуоланы бүтэрэр уолбар "школьнай баалга"

ылыахтаахпын. Бу икки көстүүмтэн хайатын таларбын быһаарымына турабын, — диэн кырдьыгынан эттэ.

— Иккиэн да үчүгэй көстүүмнэр, ол эрээри мин бу германскайын ордоруом этэ. Таҥаһа да, хаачыстыбата да ордук... — диэн бэрт эйэҕэстик сүбэлээтэ.

— Үтүө санаалаах кыысчаан, оччотугар көмөлөспүччэ

көмөлөс, мин уолум тас көрүҥүнэн эн саҕа буолуо, баһаалыста, бинсээгин кэтэн көрдөрүөҥ дуо?

— Мин дуо? — кыыс соһуйбуттуу көрдө, ол кэннэ биир

эмэ уол баара буолаарай диэбиттии уҥа-хаҥас көрүтэлээтэ да, аҕыйах кырдьаҕас эрэ дьон баара.

— Чэ, сөп,— ол кэннэ көстүүмү ылан, сиэркилэ иннигэр

тиийэн, пиджагы кэтэн кэбистэ, эргичиҥнээтэ:

— Пиджагын уһуна, сиэхтэрэ сөрү-сөптөр, арай миэхэ

кэҥэс соҕус курдук, уолгар оруобуна буолсу, — диэтэ.

— Кырдьык, мин көрдөхпүнэ эмиэ оннук. Чэ, ылабын.

— Оччоҕуна кассаҕа 2152 солкуобайы оҕустар, онуоха

диэри көстүүмҥүн суулуом, — диэтэ атыыһыт кыыс. Махсыымап кассаҕа тиийэн харчытын төлөөн, көстүүмүн үөрэ-көтө ылан, аны түүппүлэ көрдөөтө да, үчүгэй дии саныырын булбата. Ол кэннэ: "Ээ, били аатырар "Манньыаттаахтарыгар" барыахха", — диэн санаанан салайтаран, таһырдьа таҕыста. Маҕаһыынтан тахсаатын кытта биир такси дьону аҕалан сүөкээт, хоҥнон эрдэҕинэ сүүрэн тиийдэ. Онон аны "Волгаҕа" тиэрэ түһэн айаннаан, "Манньыаттаахха" тиийдэ. Оок-сиэ, аатырыан аатырбыт ырыынак буолла: массыыналар быыс-арыт булбат гына кэккэлээбиттэр, киһи биир кэм аалыҥнас үлүгэр, табаар арааһа баар быһыылаах. Тыа киһитин хараҕа алааран хаалыах айылаах... Миитэрэй Сэмэнэбис балачча кэрийэн, сөбүлүү көрбүт түүппүлэтэ элбэх эрээри, харчытыгар сөп түбэһиннэрэн, хара дьүһүннээх итальянскай түүппүлэни атыылаһарга сананна. Балачча өр торгуйдаһан, сыанатын кыратык түһэртэрдэ. "Наадабын сүрүннээн ситтим, аны "Крестьянскай" ырыынактан чэпчэки соҕус халбаһы, сыыр, кофе, соҕуруу дойду отонноруттан ылыам. Майаҕа бу астарбыт сыаналара алыс ыарахан. Ол кэннэ эдьиийим аахха чэйдээт, дьиэлиэм этэ", — дии саныы-саныы автобус тохтобулугар таҕыста.